Z reguły wkręty, wkrętaki i końcówki wkręcające (BIT), dzielimy na:
- płaskie,
- krzyżowe,
- uniwersalne,
- gwiazdki.
Jest to podział błędny, który doprowadza do szybkiego zniszczenia wkrętu, narzędzia np. wkrętaka lub końcówki wkręcającej zwanej BIT-em oraz dość często powoduje uszkodzenie powierzchni dokręcanego elementu.
Podczas dokręcania dość spore siły przenoszone są na sam wkręt. Odbywa się to poprzez powierzchnię styku wkrętaka, klucza nasadowego lub BIT-ów z wkrętem lub śrubą. Z tego powodu (chcąc poprawnie używać wkrętaków/BIT-ów) każdy wkręt lub śruba wymaga odpowiednio dopasowanego narzędzia.
Konieczność dopasowania gniazda do końcówki wkręcającej (dalej zwanej BIT-em), przedstawimy na przykładzie BIT-ów PH (Philips) i PZ (Pozidriv).
Poniżej przedstawiamy zestawienie najczęściej spotykanych końcówek BIT-ów:
Jeśli dobraliśmy już właściwy rodzaj BIT-a, należy zastanowić się jaka wielkość jest nam potrzebna. Na przykładzie BIT-ów typu Philips (PH), najczęściej stosowane są rozmiary: PH1, PH2, PH3.
Osoby, które wkręcają wkręty wiedzą, że wraz z wzrostem siły dokręcania narzędzie np. BIT lub wkrętak mają tendencję do „wyskakiwania” z gniazda - zjawisko to nazywa się „Cam-out”.
Producenci dokładają starań, aby proponowane przez nich rozwiązania przeciwdziałały lub zmniejszały wspomniany Cam-out. Szczególnie widoczne są dwa kierunki działań producentów w celu zmniejszenia tego zjawiska:
- zwiększenie porowatości końcówki narzędzia np. BIT-a dzięki czemu końcówka wkręcająca „wgryza” się w gniazdo wkręta,
- tworzenie nowych profili, które są zaprojektowane tak, aby efekt „Cam-out” był minimalny lub nie występował w ogóle.
Zdarza się, że podczas dokręcania wkrętarką BIT pęka. Poszukajmy przyczyny. Czy jest to słaba jakość BIT-a?
Wkręcanie w drewnie – wraz z zagłębianiem się wkręta stopniowo zwiększa się siła tarcia. Tłumacząc obrazowo: wkrętarka (napędzając) skręca, a drewno próbuje zatrzymać wkręt. Pomiędzy wkrętarką, a drewnem powstają i w miarę zwiększania się głębokości wkręcania rosną siły skręcające.
Cechą pożądaną w końcówce wkręcającej jest sztywność, która pozwala optymalnie przenosić siły skręcające.
Wkręcanie w metalu (nagwintowany otwór) – śruba wkręca się stosunkowo lekko. Siły tarcia są minimalne. W momencie, gdy łeb śruby zetknie się z powierzchnią następuje gwałtowny wzrost momentu skręcającego.
Cechą pożądaną w końcówce wkręcającej jest pewna elastyczność, która amortyzuje powstałe naprężenia.
Na rynku są dostępne również końcówki do wkręcania mieszanego (uniwersalne). Jest to kompromis pomiędzy końcówkami do wkręcania twardego i miękkiego. Jeśli chcemy wkręcać prawidłowo i mamy zróżnicowane wkręcanie i nie chcemy wymieniać końcówek, BIT-y tego typu będą najbardziej optymalnym rozwiązaniem.
Jeśli będziemy robić to zbyt mocno, ukręcimy wkręt lub śrubę, albo spowodujemy uszkodzenie powierzchni poprzez wciśniecie wkręta np. w blat.
Większość producentów na swoich wyrobach określa siłę z jaką należy dokręcać dany element np. styk.
Zbyt mocno lub zbyt słabo dokręcony np. styk, może być podstawą do odrzucenia reklamacji lub w przypadku dochodzenia odszkodowania, może być dla likwidatora szkód pretekstem do odmowy wypłaty odszkodowania.
Do określenia siły z jaką dokręca się dany element służą wkrętaki i klucze dynamometryczne. Siłę dokręcania oznacza się jednostką Nm (Niutonometr).
Większość osób popełnia błąd porównując np. wkrętaki dynamometryczne tylko na podstawie ceny i zakresu nastaw. Warto wiedzieć, że porównywać należy również dokładność wyzwolenia X którą określa norma DIN EN ISO 6789
- dokładność ± 10% według wartości momentu obrotowego X – nie jest wymagany certyfikat fabryczny
- dokładność ± 6% według wartości momentu obrotowego X – jest wymagany certyfikat fabryczny
Zagadnienie to postaramy się przybliżyć na przykładzie trzech wkrętaków dynamometrycznych z różną dokładnością: 6%, 10%, 30%.
W dokumentacji wyłączników nadprądowych Hager – dane z katalogu:
- wyłączniki nadprądowe 0,5 - 63 A. Typ B i C
- znamionowa zwarciowa zdolność łączeniowa 6000 A
- moment dokręcania śrub przyłączeniowych: 2,5 Nm / max 3,15 Nm dla końcówki krzyżowej Pozidriv 2 lub płaskiej 6 mm.
Na produkcie producent podaje optymalne nastawienie.
Czy zwróciłeś uwagę na to, że producent dokładnie określa jaką końcówkę należy użyć? Nastawiamy wartość 2,5 Nm, czyli dolną wartość podaną w karcie katalogowej. Przeanalizujmy poniższe tabele:
Wartość nastawiona na wkrętaku dynamometrycznym | Dokładność narzędzia | Tolerancja wynikająca z dokonanej nastawy i dokładności narzędzia | Styk będzie dokręcony z siłą pomiędzy: | Rozbieżność | |
2,5 Nm | 30 % | 0,75 Nm | 1,75 Nm | 3,25 Nm | 1,5 Nm |
10 % | 0,25 Nm | 2,25 Nm | 2,75 Nm | 0,5 Nm | |
6 % | 0,15 Nm | 2,35 Nm | 2,65 Nm | 0,3 Nm | |
Kolorem czerwonym zaznaczone są wartości, które przekraczają dopuszczalne przez producenta wartości. Ponieważ żadnym z omawianych wkrętaków nie udało się osiągnąć dolnej granicy dokładności, spróbujmy ustawić wartość 2,8 Nm (wartość z połowy zakresu podanego przez producenta aparatury modułowej).
Wartość nastawiona na wkrętaku dynamometrycznym | Dokładność narzędzia | Tolerancja wynikająca z dokonanej nastawy i dokładności narzędzia | Styk będzie dokręcony z siłą pomiędzy: | Rozbieżność | |
2,8 Nm | 30 % | 0,84 Nm | 1,96 Nm | 3,64 Nm | 1,68 Nm |
10 % | 0,28 Nm | 2,52 Nm | 3,08 Nm | 0,56 Nm | |
6 % | 0,168 Nm | 2,632 Nm | 2,968 Nm | 0,336 Nm | |
Jak wynika z obliczeń, wkrętak o dokładności 30 % w dalszym ciągu jest poza dolnym i górnym zakresem podanym przez producenta aparatury modułowej, natomiast wkrętaki o dokładności 6 % i 10 % mieszczą się w zakresie i nadają się do określenia siły dokręcenia styku.
Wartość nastawiona na wkrętaku dynamometrycznym | Dokładność narzędzia | Tolerancja wynikająca z dokonanej nastawy i dokładności narzędzia | Styk będzie dokręcony z siłą pomiędzy: | Rozbieżność | |
3,15 Nm | 30 % | 0,945 Nm | 2,205 Nm | 4,095 Nm | 1,89 |
10 % | 0,315 Nm | 2,835 Nm | 3,465 Nm | 0,63 | |
6 % | 0,189 Nm | 2,961 Nm | 3,339 Nm | 0,378 | |
Dokonując nastawy wkrętaka dynamometrycznego na 3,15 Nm (górny zakres podany przez producenta aparatu modułowego) wszystkie omawiane wkrętaki nie mieszczą się w górnym zakresie pomiarowym.
Czy wiesz, że nawet dławnice mają określony moment obrotowy podany w Nm?
Zacznijmy zwracać uwagę, czy na urządzeniach które montujemy lub na dołączonej do urządzenia dokumentacji nie ma podanego zakresu siły dokręcania podanego w Nm.
Dobierając wkrętak ręczny należy wybrać właściwą końcówkę i zdecydować, czy ma to być narzędzie izolowane, pół przewodzące lub - do pobijania. Warto zwrócić uwagę na ergonomię uchwytu oraz materiał, jakim jest pokryta rękojeść. W przypadku wkrętaków izolowanych, średnica trzpienia – klingi również jest ważna, ponieważ postępująca miniaturyzacja wymusza na producentach zmniejszanie każdego dostępnego elementu.
Chcesz wiedzieć jaki wkrętak wybrać? Zapoznaj się z poradnikiem: Jaki wkrętak wybrać?
Wkrętak elektryczny to nieduże narzędzie najczęściej zasilane z wbudowanego akumulatorka. Ma zdecydowanie mniejszą moc w porównaniu z wkrętarką. Jest lżejszy niż wkrętarka i pozbawiony jest wielu funkcji które posiada wkrętarka np. zmiana biegu (szybkości pracy). Wkrętak elektryczny nie posiada możliwości wiercenia.
W zależności od wybranego modelu, wyposażenie i funkcje wkrętaków elektrycznych mogą się mocno między sobą różnić. Niektóre wkrętaki posiadają w zestawie końcówki dynamometryczne, oraz mają izolacje umożliwiającą pracę z elementami znajdującymi się pod napięciem.
Akumulatorowe wkrętarki, poza możliwością dokręcania i odkręcania (zmiana kierunku obrotów), najczęściej posiadają możliwość zmiany prędkości obrotowej
Zmiany tej można dokonywać płynnie najczęściej regulując siłą nacisku włącznika, lub mechanicznie za pomocą wyboru 1 lub 2 biegu, a następnie w ramach ustawionego zakresu można płynnie regulować również siłą nacisku włącznika.
Wkrętarki akumulatorowe często są wyposażone w sprzęgło umożliwiające dokręcenie np. wkrętu z określoną siłą. Część osób błędnie zakłada, że używając wkrętarki wyposażonej w sprzęgło, nie trzeba używać wkrętaków dynamometrycznych.
Sprzęgło w wkrętarkach służy do zgrubnej nastawy siły dokręcenia. Proponuję abyś znalazł wkrętarkę, która ma podane odpowiednie wartości siły dokręcenia w Nm na poszczególnym ustawieniu sprzęgła.
Jeśli już znajdziesz wkerętarkę, która na poszczególnych ustawieniach sprzęgła ma podaną siłę dokręcania w Nm, to sprawdź czy producent podaje z jaką dokładnością jest to określone.
- wkręcanie/wykręcanie – sprawdźmy, czy wkrętarka będzie miała wystarczającą moc,
- wiercenie – sprawdźmy, czy wkrętarka będzie miała wystarczającą moc do wiercenia w drewnie, metalu lub np. koronką bimetaliczną o średnicy której oczekujesz,
- wiercenie z udarem,
- podświetlenie miejsca pracy
- sprzęgło – ilu stopniowe?
- zakres uchwytu (dotyczy funkcji wiercenia) – sprawdźmy, czy będzie można włożyć w uchwyt wiertła o średnicy, które będą używane
- napięcie i rodzaj akumulatora – jeśli mamy już narzędzia akumulatorowe, warto rozważyć, czy nie kupić kolejnego narzędzia od tego samego producenta i o tym samym napięciu. Jedną ładowarką będzie można spokojnie podładować akumulatory i używać zamiennie w posiadanych elektronarzędziach.
- Pojemność akumulatora – większość producentów wytwarza akumulatory pasujące do danego narzędzia w różnej pojemności. Jeśli narzędzie będzie intensywnie użytkowane warto zainwestować i kupić akumulator o większej pojemności dzięki czemu wydłużymy czas pracy pomiędzy ładowaniem akumulatora.
- Ciężar wkrętarki
- Wymiary wkrętarki – jeśli będziemy jej używać w ciężko dostępnych miejscach, warto kupić mniejsze bardziej poręczne elektronarzędzie.
Jeśli chcemy, aby stal nierdzewna zachowała swoje właściwości, wymaga obsługi narzędziami, które wykonane są z specjalnej stali.
Jeśli np. wkręt ze stali nierdzewnej będziemy dokręcać zwykłą końcówką (BIT) lub wkrętakiem ręcznym, łatwo możemy doprowadzić do powstania w korozji nalotowej.
Pracując z elementami, które mogą być pod napięciem, należy używać narzędzi izolowanych. Dotyczy to wkrętaków ręcznych i elektrycznych, kluczy itp. Wybierając narzędzie izolowane nie patrzymy na kolor i sprawdźmy, czy producent dopuszcza używanie narzędzia do pracy pod napięciem.
Odpowiednia jakość izolacji to bezpieczeństwo osób, które używają narzędzia. Warto sprawdzić, jakie certyfikaty producent przedstawia, jako potwierdzenie jakości wytwarzanych narzędzi i wkrętaków.
Masz pytania? Potrzebujesz wsparcia technicznego? Zapraszam do dyskusji na branżowym portalu Łączy nas napięcie. Nasi eksperci i producenci są do Twojej dyspozycji.
