TIM SA - wysyłamy produkty w 24h

W artykule wyjaśniamy, czym właściwie jest rezystancja izolacji, od czego zależy jej wartość, jak się ją mierzy oraz dlaczego regularna kontrola tego parametru jest tak istotna zarówno w przemyśle, jak i w codziennym użytkowaniu urządzeń elektrycznych.

Spis treści:

1. Czym jest rezystancja izolacji?
2. Na czym polega pomiar rezystancji izolacji?
3. Pomiar rezystancji izolacji przewodów – regulacje prawne
4. Jak często należy wykonywać pomiar rezystancji izolacji w domu?
5. Ile kosztuje pomiar rezystancji izolacji?
6. Najczęściej zadawane pytania o pomiar rezystancji izolacji (FAQ)

Czym jest rezystancja izolacji?

Rezystancja izolacji to parametr elektryczny opisujący zdolność materiału izolacyjnego do przeciwstawiania się przepływowi prądu elektrycznego między przewodzącymi elementami (przewody, uzwojenia czy obudowy urządzeń). Innymi słowy, określa ona „szczelność elektryczną” izolacji – im wyższa jej wartość, tym lepiej materiał spełnia swoją funkcję ochronną.

Rezystancja izolacji nie jest wartością stałą – może się dynamicznie zmieniać w zależności od warunków środowiskowych oraz wieku urządzenia. Dlatego regularne pomiary i monitoring tego parametru są kluczowe, zwłaszcza w środowiskach przemysłowych i instalacjach o podwyższonym ryzyku.

Od czego zależy wartość rezystancji izolacji?

Wartość rezystancji izolacji nie jest stała – zależy od wielu czynników, które mogą wpływać zarówno na jej krótkoterminową zmienność, jak i długoterminowe pogorszenie. Poniżej przedstawiono najważniejsze czynniki determinujące poziom rezystancji:

1. Rodzaj i jakość materiału izolacyjnego
   Różne materiały posiadają odmienne właściwości dielektryczne. Tworzywa sztuczne, guma, ceramika czy lakiery izolacyjne mają różne zdolności do opierania się przepływowi prądu. Materiały niskiej jakości lub nieodpowiednio dobrane do warunków pracy szybciej tracą swoje właściwości izolacyjne.
2. Wilgotność otoczenia
   Wysoka wilgotność znacząco obniża rezystancję izolacji. Cząsteczki wody osadzające się na powierzchni materiału mogą tworzyć przewodzącą warstwę, przez co izolacja przestaje być skuteczną barierą. Z tego powodu pomiary rezystancji należy wykonywać w kontrolowanych warunkach lub brać pod uwagę korekty środowiskowe.
3. Temperatura
   Wraz ze wzrostem temperatury rezystancja izolacji zwykle maleje. Proces ten wynika ze zwiększonej ruchliwości cząsteczek w izolatorze, co ułatwia przepływ ładunków. W praktyce oznacza to, że urządzenia pracujące w wysokich temperaturach mogą szybciej ulec degradacji izolacyjnej.
4. Zanieczyszczenia i osady
   Kurz, oleje, chemikalia oraz inne zanieczyszczenia gromadzące się na powierzchni izolacji mogą zmienić jej właściwości elektryczne i obniżyć jej rezystancję. Szczególnie niebezpieczne są przewodzące osady, które mogą tworzyć mostki między częściami przewodzącymi.
5. Wiek i zużycie izolacji
   Materiały izolacyjne starzeją się – zarówno wskutek warunków eksploatacyjnych, jak i naturalnego upływu czasu. Zmiany fizykochemiczne prowadzą do mikropęknięć, utleniania lub utraty elastyczności, co z kolei skutkuje obniżeniem rezystancji.
6. Napięcie probiercze użyte przy pomiarze
   Wartość napięcia używanego do pomiaru może wpływać na odczyt rezystancji. Dla różnych urządzeń i instalacji stosuje się napięcia pomiarowe od 250 V do nawet 5 kV. Napięcie to musi być odpowiednio dobrane, aby pomiar był miarodajny i bezpieczny.

Zrozumienie tych zależności pozwala nie tylko na poprawną interpretację wyników pomiarów, ale również na skuteczne planowanie działań prewencyjnych i konserwacyjnych.

Na czym polega pomiar rezystancji izolacji?

Pomiar rezystancji izolacji to jedno z podstawowych badań diagnostycznych w instalacjach elektrycznych. Jego celem jest sprawdzenie, czy izolacja przewodów i urządzeń zachowuje odpowiednie właściwości ochronne i nie dopuszcza do przepływu niepożądanego prądu.

Pomiar rezystancji izolacji – jakim napięciem i jakim urządzeniem wykonywać?

Wybór napięcia probierczego zależy od rodzaju instalacji lub urządzenia:

• 250 V – dla obwodów niskonapięciowych (SELV/PELV),
• 500 V – dla instalacji o napięciu znamionowym do 500 V,
• 1000 V – dla instalacji wysokiego napięcia i przemysłowych maszyn.

Zbyt niskie napięcie może nie ujawnić usterek, natomiast zbyt wysokie – może uszkodzić delikatne komponenty. Dlatego dobór napięcia powinien być świadomy i zgodny z dokumentacją techniczną obiektu.

Do pomiaru należy stosować miernik rezystancji izolacji, wyposażony w odpowiedni zakres napięć oraz funkcje dodatkowe (np. automatyczne rozładowanie po pomiarze, rejestrację wyników czy testy PI/DAR).

Jak zmierzyć rezystancję izolacji?

W praktyce rezystancja izolacji jest mierzona między przewodem fazowym a przewodem ochronnym (lub ziemią) albo między różnymi przewodami w urządzeniu, bez obecności napięcia zasilającego. Wartość ta podawana jest w megaomach (MΩ) i stanowi ważny wskaźnik stanu technicznego instalacji.

Pomiar rezystancji izolacji przeprowadza się według ustalonej procedury:

1. Odłącz zasilanie – pomiaru nie wolno wykonywać przy podłączonym napięciu roboczym.
2. Odłącz odbiorniki i urządzenia wrażliwe – niektóre elementy mogą ulec uszkodzeniu podczas pomiaru wysokim napięciem probierczym.
3. Sprawdź miernik i jego ustawienia – dobierz napięcie pomiarowe odpowiednie do badanego obiektu.
4. Wykonaj pomiar – przyłóż sondy pomiarowe zgodnie z instrukcją i uruchom pomiar.
5. Zanotuj wynik – w przypadku instalacji zaleca się wykonanie pomiaru dla każdego obwodu osobno.

Aby pomiar był wiarygodny, należy stosować odpowiednie urządzenia pomiarowe – najlepiej przystosowane do konkretnego typu instalacji. Nie wiesz, jaki wybrać? Sprawdź nad poradnik: Miernik, przyrząd pomiarowy, a może wskaźnik? Co wybrać?

Jaka jest prawidłowa rezystancja izolacji?

Dopuszczalne wartości rezystancji izolacji są określone w normach technicznych (np. PN-HD 60364-6). Ogólna zasada jest prosta: im wyższa wartość rezystancji, tym lepiej, choć dla celów kontrolnych ustalono konkretne progi minimalne:

• Dla instalacji o napięciu do 500 V – minimalna wartość to 1 MΩ.
• Dla obwodów SELV/PELV (niskonapięciowych) – min. 0,25 MΩ.
• Dla urządzeń klasy I i II – zależnie od producenta, wartości mogą być wyższe (nawet 10 MΩ i więcej).

Warto jednak pamiętać, że interpretacja wyników powinna uwzględniać specyfikę instalacji, warunki środowiskowe oraz wiek urządzeń.

W niektórych sytuacjach zaleca się porównywanie wyników z wcześniejszymi pomiarami — spadek rezystancji może świadczyć o pogarszającym się stanie izolacji, nawet jeśli wartość nie spadła jeszcze poniżej progu minimalnego.

Pomiar rezystancji izolacji przewodów – regulacje prawne

Pomiar rezystancji izolacji to nie tylko kwestia techniczna, ale również obowiązek wynikający z przepisów prawa. W Polsce wykonywanie pomiarów ochronnych, w tym rezystancji izolacji, regulują przepisy zawarte w Prawie budowlanym, Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, a także normy techniczne, w tym PN-HD 60364-6 oraz PN-IEC 60364.

Zgodnie z przepisami, instalacja elektryczna musi być regularnie poddawana pomiarom, aby potwierdzić jej bezpieczeństwo użytkowania.

Kto może wykonać badania rezystancji izolacji?

Badania rezystancji izolacji mogą być przeprowadzane wyłącznie przez osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje. Wymagane są tzw. uprawnienia SEP (Stowarzyszenie Elektryków Polskich) w zakresie eksploatacji (E) lub dozoru (D) instalacji i urządzeń elektrycznych, potwierdzone aktualnym świadectwem kwalifikacyjnym (Więcej na ten temat w artykule: Wydawanie świadectwa kwalifikacyjnego E1 i D1 - co się zmieniło?). Dla pomiarów ochronnych i eksploatacyjnych najczęściej wymagane są:

• Uprawnienia E z pomiarami – do samodzielnego wykonywania pomiarów,
• Uprawnienia D – do nadzorowania osób wykonujących pomiary.

Dodatkowo osoba wykonująca pomiary powinna posiadać wiedzę praktyczną w zakresie obsługi mierników rezystancji oraz interpretacji wyników zgodnie z obowiązującymi normami. Przeprowadzenie pomiarów przez osobę nieuprawnioną może być podstawą do ich unieważnienia.

Kiedy należy wykonać pomiar elektryczny rezystancji izolacji?

Pomiar rezystancji izolacji należy przeprowadzać w kilku kluczowych sytuacjach:

1. Przed pierwszym uruchomieniem instalacji
   Każda nowo wykonana instalacja elektryczna wymaga sprawdzenia rezystancji izolacji przed dopuszczeniem jej do użytkowania. Jest to niezbędny etap odbioru technicznego.
2. Okresowo, w trakcie eksploatacji
   Zgodnie z przepisami, pomiary powinny być wykonywane co najmniej raz na 5 lat, a w obiektach szczególnego zagrożenia (np. wilgotnych, wybuchowych, przemysłowych) nawet częściej – np. co rok lub co 2 lata, zgodnie z oceną ryzyka i instrukcjami eksploatacyjnymi.
3. Po modernizacji, remoncie lub awarii
   Każda ingerencja w instalację elektryczną – np. wymiana przewodów, dodanie obwodów, naprawa po zwarciu – powinna być zakończona pomiarem rezystancji izolacji, aby potwierdzić, że izolacja nie została uszkodzona.
4. Na żądanie służb kontrolnych lub ubezpieczyciela
   Pomiary mogą być wymagane przez nadzór budowlany, PIP, inspektorów BHP lub firmę ubezpieczeniową – np. w celu ustalenia przyczyny awarii lub oceny ryzyka.

W każdym przypadku pomiar powinien być udokumentowany protokołem, który zawiera: dane pomiarowe, opis warunków pomiaru, zastosowane normy oraz dane osoby wykonującej pomiar.

Jak często należy wykonywać pomiar rezystancji izolacji w domu?

Zgodnie z normą PN-HD 60364-6, pomiary instalacji elektrycznej w budynkach mieszkalnych powinny być wykonywane okresowo, co 5 lat.

Natomiast w przypadku domowych instalacji elektrycznych nie ma jednej, uniwersalnej częstotliwości wykonywania pomiarów rezystancji izolacji, ale obowiązujące przepisy i normy dają wytyczne, których warto się trzymać. \

W praktyce jednak wielu właścicieli domów decyduje się na wykonanie pomiaru rzadziej — często dopiero przy poważnym remoncie lub wymianie instalacji. Choć nie jest to formalnie wymagane co roku, warto rozważyć częstsze kontrole w przypadku:

• domów starszych (instalacja starsza niż 20 lat),
• podejrzenia usterek (np. iskrzenie, wybicie zabezpieczeń),
• po zalaniach, przepięciach lub zwarciach,
• gdy planujemy sprzedaż nieruchomości – aktualny pomiar podnosi wartość domu i bezpieczeństwo kupującego.

Dodatkowo, przyłączenie nowej instalacji (np. fotowoltaiki lub pompy ciepła) to również dobry moment na kontrolny pomiar.

Ile kosztuje pomiar rezystancji izolacji?

Koszt pomiaru rezystancji izolacji zależy od kilku czynników:

• rodzaju instalacji (domowa, przemysłowa, biurowa),
• liczby obwodów, które mają zostać sprawdzone,
• lokalizacji (różnice regionalne i koszt dojazdu),
• zakresu usługi (czy pomiar obejmuje inne testy, np. impedancję pętli zwarcia, badanie RCD, itd.).

W przypadku domów jednorodzinnych koszt takiej usługi wynosi zazwyczaj:

• od 150 do 400 zł za cały budynek, jeśli chodzi o pełny przegląd instalacji wraz z protokołem.

W przypadku instalacji przemysłowych lub biurowych, gdzie występuje wiele rozdzielnic i obwodów, cena liczona jest indywidualnie – często jako koszt za obwód (np. 15–30 zł za każdy) lub godzinowo (ok. 100–200 zł/h pracy elektryka pomiarowego).

Warto pamiętać, że wykonanie pomiarów przez osobę z odpowiednimi uprawnieniami skutkuje otrzymaniem oficjalnego protokołu, który może być potrzebny np. dla ubezpieczyciela, inspektora nadzoru budowlanego lub w razie kontroli.

Dla osób chcących wykonać pomiar samodzielnie dobrą alternatywą może być zakup własnego miernika rezystancji – dostępne są zarówno wersje profesjonalne, jak i podstawowe modele. Szeroki wybór mierników rezystancji izolacji poniżej.

Najczęściej zadawane pytania o pomiar rezystancji izolacji (FAQ)

Ile powinien trwać pomiar rezystancji izolacji?

Zazwyczaj od 1 do 60 sekund – większość norm zaleca minimum 1 minutę pomiaru przy stałym napięciu, aby wynik był miarodajny.

Jaka rezystancja izolacji przy 1000V?

Minimalna wartość to 1 MΩ, ale w praktyce oczekuje się znacznie wyższych wyników – często powyżej 10 MΩ dla nowych instalacji i urządzeń.

Co oznacza niska rezystancja?

Niska rezystancja izolacji wskazuje na pogorszenie stanu izolacji – może być spowodowana wilgocią, starzeniem, uszkodzeniem lub zanieczyszczeniem, co zwiększa ryzyko zwarcia i porażenia.

Piotr Hałacz - mechatronikadlawszystkich.pl Magister inżynier automatyki z wieloletnim doświadczeniem, pasjonat mechatroniki i druku 3D. Specjalizuje się w projektowaniu maszyn oraz wdrażaniu zaawansowanych systemów automatyzacji. Z pasją dzieli się swoją wiedzą na temat nowych technologii i innowacyjnych rozwiązań technicznych, łącząc teorię z praktyką. Dzięki swoim projektom oraz działalności edukacyjnej inspiruje zarówno profesjonalistów, jak i amatorów do zgłębiania tajników mechatroniki i automatyki.