Jak zadbać o sprawną wentylację w domu? Wszystko, co musisz wiedzieć o wydajnym systemie wentylacji!

Brak wentylacji w domu wpływa negatywnie zarówno na kondycję budynku, jak i poczucie komfortu jego mieszkańców. Pozbawienie budynku wydajnego systemu wentylacyjnego w skrajnych przypadkach może zostać potraktowane jako niezapewnienie bezpieczeństwa użytkowania obiektu. W tym artykule zebraliśmy najważniejsze wymogi dotyczące wentylacji w domu.

Spis treści:

1. Czym charakteryzuje się instalacja wentylacji i jakie są jej rodzaje?
2. Skutki braku sprawnej wentylacji w domu
3. Jaka powinna być wentylacja w domu?
4. Jak sprawdzić wentylację w domu? Czy instalacje wentylacyjne podlegają konieczności formalnych przeglądów?
5. Jak poprawić wentylację w domu?

Czym charakteryzuje się instalacja wentylacji i jakie są jej rodzaje?

Wentylacja w domu jest obowiązkowa. Konieczność jej stosowania wynika z przepisów zawartych w warunkach technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [1] oraz obowiązujących normach [2]. Zgodnie z wytycznymi prawnymi w każdym pomieszczeniu przeznaczonym na pobyt ludzi oraz wnętrzu pozbawionym otwieranych okien należy zapewnić wentylację grawitacyjną lub mechaniczną. Wymóg ten dotyczy również miejsc, w których, z uwagi na względy technologiczne lub związane z bezpieczeństwem, jest konieczne zapewnienie wymiany powietrza.

Wentylacja ma za zadanie zapewnić właściwej jakości powietrze otoczenia wewnętrznego z uwzględnieniem wielkości wymiany, a także czystości, ciepłoty i prędkości ruchu powietrza w pomieszczeniu. Jak już wspomniano, instalacja wentylacyjna może mieć formę grawitacyjną lub mechaniczną.

• Wentylacja grawitacyjna w domu to system opierający się, jak sama nazwa wskazuje, na naturalnej sile ciążenia w celu wywołania przepływu powietrza. Chłodne powietrze z otoczenia budynku ma możliwość dostania się do wnętrza obiektu przez zamierzone otwory wentylacyjne (np. nawiewniki w oknach i podcięcia w drzwiach) oraz istniejące nieszczelności. Dostarczone w ten sposób medium miesza się z ciepłym powietrzem znajdującym się w pomieszczeniach budynku. Mniejsza gęstość ogrzanego powietrza sprawia, że unosi się ono ku górze i jest stopniowo wypierane przez chłodne cząstki. Transport medium odbywa się kanałami zlokalizowanymi w kominach wentylacyjnych.
• Wentylacja mechaniczna w domu bardzo często jest określana mianem wymuszonej. W takim przypadku przepływ powietrza jest spowodowany pracą urządzenia elektrycznego. Wymuszony mechanizm pracy wentylacji umożliwia kontrolowanie ilości wymienianego strumienia.

Typ instalacji wpływa na rodzaj akcesoriów wentylacyjnych tworzących układ. Elementy składowe każdej wentylacji to m.in.: kanały (rury), kształtki, przewody i akcesoria.

Skutki braku sprawnej wentylacji w domu

Brak wentylacji w domu ma negatywne skutki zarówno w odniesieniu do budynku, jak i komfortu użytkowników obiektu. Ograniczenie aktywnej regulacji powietrza może wiązać się z nadmierną kondensacją pary wodnej na chłodnych częściach przegród. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest powstanie zagrzybienia i pleśni szpecących wygląd domu i mogących negatywnie wpływać na osoby przebywające we wnętrzu budynku.

Duża ilość dwutlenku węgla w niewymienionym powietrzu może powodować bóle i zawroty głowy, a także dolegliwości ze strony układu oddechowego. Należy pamiętać, że brak instalacji wentylacji w domu w skrajnych przypadkach może zostać odebrany jako niezapewnienie bezpieczeństwa użytkowania obiektu budowlanego. W takiej sytuacji właściciel lub zarządca budynku (w przypadku bloków mieszkalnych) może zostać obciążony grzywną, być poddany karze ograniczenia lub pozbawienia wolności.

Jaka powinna być wentylacja w domu?

Skuteczność wentylacji jest determinowana ilością wymienianego powietrza. Zgodnie z obowiązującymi przepisami [2] dobra wentylacja w domu powinna wymienić w ciągu godziny ilość powietrza równą kubaturze danego pomieszczenia lub 30 m3 na każdą osobę w nim przebywającą. Objętość wymienionego powietrza ma odpowiadać większej z dwóch wskazanych wartości.

W celu zapewnienia właściwej wydajności wentylacji, szczególnie w przypadku układów grawitacyjnych, które, ze względów technicznych, nie mogą być tak ściśle kontrolowane, jak ich mechaniczne odpowiedniki, należy szczególnie zadbać o kilka ważnych kwestii omówionych poniżej.

Właściwa liczba kanałów wentylacyjnych

Stan liczebny kanałów jest zależny od liczby pomieszczeń, które, zgodnie ze wskazanymi wcześniej przepisami [1], wymagają pozbywania się zużytego powietrza. W budynkach mieszkalnych jednorodzinnych, kanały wentylacyjne zazwyczaj są lokalizowane w kuchniach, pomieszczeniach higieniczno-sanitarnych, wnętrzach pozbawionych okien (np. schowkach i spiżarniach) oraz takich, które od najbliższego kanału wywiewnego oddziela więcej niż dwa skrzydła drzwiowe.

W sytuacji, gdy w domu znajduje się np. kominek, należy zastosować kanał wentylacyjny w pomieszczeniu, w którym jest zlokalizowane źródło ciepła. Budynki mieszkalne dwupoziomowe powinny być wyposażone w kanały wentylacyjne na obu kondygnacjach. Ze względu na ilość zużytego powietrza w pomieszczeniach kuchennych zazwyczaj wykonuje się dwa kanały wentylacyjne. Jeden z nich umożliwia podpięcie okapu kuchennego, a drugi prowadzi efektywną regulację środowiska bez użycia urządzenia mechanicznego. W przypadku otwartej komory spalania jak np. w kuchni gazowej czy piecach typu Junkers, powietrze musi być doprowadzone innym kanałem niż wentylacyjny. Jest to szeroki temat na odrębny artykuł.

Odpowiednie wymiary kanałów wentylacyjnych

Ilość usuwanego przez dany kanał powietrza jest ściśle zależna od wielkości jego przekroju poprzecznego. Efektywność siły ciągu w elementach rurowych układu jest z kolei determinowana długością kanału. Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi [1] przekrój kanału wywiewnego grawitacyjnego nie może być mniejszy niż 0,016 m2. Minimalny wymiar kanału w kształcie prostokąta to z kolei 10 cm. W przypadku przekrojów okrągłych wskazany parametr dotyczy średnicy. Najmniejsza dopuszczalna długość kanału wentylacji grawitacyjnej może wynosić 3 m.

Prawidłowe wykonanie instalacji

Siła ciągu determinująca efektywność pracy danego kanału zależy od gładkości ścian elementów pozostających w kontakcie z odprowadzanym powietrzem. Z tego względu należy zadbać o zachowanie równości powierzchni kanału wentylacji grawitacyjnej na całej jego długości.

Trzeba pamiętać, że skuteczność wentylacji naturalnej jest zależna także od ilości doprowadzonego do budynku powietrza pochodzącego z otoczenia obiektu. Z uwagi na to konieczne jest zapewnienie jego dostarczenia do wnętrza domu. Należy także wziąć pod uwagę, że zabronione jest stosowanie zbiorczych przewodów wentylacji grawitacyjnej [1]. Niewskazane jest również włączanie do jednego kanału wentylacyjnego pomieszczeń o różnym przeznaczeniu użytkowym, przy czym wymóg ten nie musi być stosowany w odniesieniu do budynków mieszkalnych jednorodzinnych [1].

Najkorzystniejszy wariant wpływający na zapewnienie maksymalnej efektywności to taki, gdy kanał wentylacyjny grawitacyjny jest pionowy na całej swojej długości. Dopuszcza się załamanie elementów układu, ale o nie więcej niż 30 stopni [2]. Sposób zakończenia kanałów wentylacyjnych na dachu powinien uniemożliwiać zaciąganie powietrza od góry komina.

Koszt instalacji wentylacji w domu zależy przede wszystkim od jej rodzaju i wielkości. Proste układy grawitacyjne w budynkach o powierzchni wynoszącej około 100 m2 wymagają poniesienia nakładów finansowych w wysokości od 5000 zł. Wskazana kwota dotyczy budowy dwóch kominów z pustaków wentylacyjnych ceramicznych lub wykonanych z lekkiego betonu.

Jak sprawdzić wentylację w domu? Czy instalacje wentylacyjne podlegają konieczności formalnych przeglądów?

Podstawową formą sprawdzania sprawności wentylacji jest wykonanie testu białej kartki lub zapalonej zapalniczki. Pierwsza procedura polega na przyłożeniu do kratki wentylacyjnej arkusza cienkiego papieru. Jeśli kartka zostanie wyraźnie przyciągnięta w stronę wnętrza kanału, można uznać, że ciąg jest prawidłowy.

W drugim przypadku należy przyłożyć zapaloną zapalniczkę w pobliżu wentylacji. Odchylenie płomienia w kierunku wlotu kanału również świadczy o jego prawidłowej pracy. Przystępując do wykonywania tego rodzaju testów, warto zadbać o dopływ świeżego powietrza do pomieszczeń. Bardzo często zdarza się bowiem, że problemy z wentylacją w domu są związane ze zbyt małym przepływem w okiennych nawiewnikach lub całkowitym zablokowaniem dopływu powietrza.

Profesjonalne narzędzia umożliwiające sprawdzenie efektywności pracy instalacji wentylacji są z reguły wykorzystywane przez uprawnione osoby w trakcie wykonywania okresowych przeglądów. Przewody kominowe, w tym wentylacyjne, ze względu na obowiązujące wymogi prawne, podlegają bowiem obowiązkowi regularnej kontroli. Częstość przeprowadzania okresowych przeglądów powinna wynosić nie rzadziej niż raz na rok. Czynności kontrolne w każdym przypadku muszą być potwierdzone sporządzeniem dokumentacji ze zrealizowanego przeglądu. Podmiotami uprawnionymi do podpisu protokołu są: właściciel lub zarządca domu oraz osoba dokonująca czynności przeglądowych.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami do przeprowadzania kontroli stanu technicznego przewodów kominowych są upoważnione osoby posiadające tytuł mistrza kominiarskiego lub uprawnienia budowlane w odpowiedniej specjalności. W oparciu o interpretację przepisów można stwierdzić, że wytyczne dotyczące częstości przeprowadzania przeglądów odnoszą się do wentylacji grawitacyjnej. W przypadku wentylacji mechanicznej należy kierować się zaleceniami producenta danego systemu lub zastosować do wyżej wskazanych wymogów.

Podstawową czynnością wykonywaną w trakcie okresowego przeglądu wentylacji jest pomiar siły ciągu z użyciem anemometru. W sytuacji stwierdzenia jakichkolwiek nieprawidłowości w tym zakresie prowadzi się kontrolę szczelności oraz drożności układu. Monitoring systemów wymuszonych dodatkowo wymaga sprawdzenia stanu technicznego urządzeń mechanicznych wchodzących w skład instalacji.

Jak poprawić wentylację w domu?

Problem z wentylacją w domu często dotyczy zaburzenia ciągu lub skraplania wody w kanałach. Co ciekawe, obydwa rodzaje kłopotów mogą mieć wspólną przyczynę. W takich przypadkach ich źródłem często okazuje się brak izolacji.

Fragmenty kanałów narażone na działanie niskich temperatur z wiadomych względów są okresowo wychładzane. Ciepła para wodna, wypychana przez elementy w kierunku do góry przewodu, przy zetknięciu z zimną powierzchnią ulega skropleniu. Efektem takiego zjawiska jest zaleganie wilgoci w kanale oraz kapanie wody z wentylacji. Mokre środowisko stwarza optymalne warunki do rozwoju szkodliwych grzybów i pleśni. Wychładzanie spalin w drodze ku wylotowi przewodów skutkuje także znacznym osłabieniem siły ciągu. Rozwiązaniem problemów w takich przypadkach jest zastosowanie odpowiedniej izolacji, która zapewni ochronę przed stratami ciepła i nie będzie podatna na skraplanie wilgoci.

Jak już wspomniano, kłopoty dotyczące wentylacji mogą być związane z dostarczeniem zbyt małej ilości świeżego powietrza do pomieszczeń. Efektem takiego stanu rzeczy jest zablokowanie właściwego obiegu medium. Trzeba mieć na uwadze, że w miesiącach zimowych może to prowadzić do powstania zjawiska wstecznego ciągu, co skutkuje nawiewaniem zimna z kratek wentylacyjnych. Chcąc uniknąć takich problemów, należy pamiętać, że instalacja wentylacji grawitacyjnej bezwzględnie wymaga zastosowania nawiewników okiennych oraz podcięć lub wycięć w drzwiach. Umożliwi to dopływ świeżego powietrza do wnętrza budynku oraz jego przepływ między pomieszczeniami.

Źródła:
[1] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 12 kwietnia 2002 r w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U.2022.1225).
[2] PN-83/B-03430/Az3:2000 Wentylacja w budynkach mieszkalnych zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej - Wymagania (pomimo że została wycofana, to w praktyce nadal się z niej korzysta z uwagi na brak zaktualizowanej normy)